اهمیت سیستم مدیریت دود

سیستم‌های مدیریت دود (Smoke Management System) یکی از مهم‌ترین اجزای سیستم‌های آتش نشانی می‌باشد. سیستم‌های آتش نشانی پس از تشخیص شروع حریق وظیفه دارند تا به اعلام خطر و اطفا حریق بپردازند. از سوی دیگر، دود یکی از محصولات حریق می‌باشد که تاثیر زیادی بر سلامت انسان دارد. درصد زیادی از آسیب‌های جسمی و مرگ‌های ناشی از حریق به علت استنشاق گازهای سمی می‌باشد. در بسیاری از موارد به علت وجود حجم بسیار زیادی از دود، امکان تشخیص راه‌ فرار برای متصرفین مشکل می‌شود و افراد داخل ساختمان محبوس می‌شوند. از سوی دیگر، در صورتی که فضا مملو از دود باشد، آتش‌نشان‌ها نیز نمی‌توانند کارایی لازم جهت اطفا را داشته باشند و ابتدا باید برای تخلیه دود اقدام نمایند. با توجه به موارد بیان شده می‌توان متوجه شد که طراحی مناسب این سیستم بسیار حیاتی می‌باشد. به همین دلیل وجود سیستم مدیریت دود برای کمک به حفظ جان افراد الزامی می‌باشد.

محصولات حریق شامل حرارت (Heat)، منوکسید کربن (CO)، دی اکسید کربن (Co2)، دود (Smoke)، ترکیبات نیتروژن‌دار (NOx)، ترکیبات آلی نسوخته (HC) و … تولید می‌شوند و درصد تولید هر کدام از این محصولات وابسته به شرایط حریق می‌باشد. در شرایط حریق واژه دود برای بیان ذرات جامد یا مایع ناشی از فرآیند احتراق به همراه آلاینده­های گازی و بخار آب اطلاق می­شود. مواجهه با دود ناشی از حریق می­تواند باعث خفگی و یا محبوس شدن افراد در مناطقی با دمای بالا شود که در نهایت منجر به سوختگی و یا حتی مرگ خواهد شد. برخی از آلاینده­های گازی تولید شده در شرایط احتراق نیز بسیار سمی هستند. حد تحمل انسان (Threshold) در برابر محصولات بیان شده متفاوت می‌باشد و برخی از این محصولات نقش کلیدی در سلامت افراد پیدا می‌کنند.

منوکسید کربن به عنوان یکی از آلاینده­های مهم تولید شده در شرایط حریق می‌باشد و مواجهه حتی کوتاه مدت با آن برای کسانی که از بیماری آسم رنج می­برند بسیار خطرناک است. سایر افراد نیز در برابر مخاطرات ناشی از تنفس منوکسید کربن ایمن نیستند و با توجه به غلظت و مدت زمان مواجهه آسیب‌پذیری زیادی خواند داشت. استانداردهای گوناگونی برای بررسی حد مجاز منوکسید کربن وجود دارد، یکی از معتبرترین این استانداردها، استاندارد EPA می‌باشد. در جدول زیر حد مجاز مواجهه (Exposure time) با منوکسید کربن بر اساس استاندارد EPA ارائه شده است.

همانطور که در جدول بالا مشخص است، تنفس گاز منوکسید کربن با غلظت‌های کم باعث سردرد، خستگی، خواب‌آلودگی، بی‌حالی و … شود. حتی استنشاق گاز منوکسید کربن با غلظت 12800ppm به مدت 3 دقیقه می‌تواند باعث مرگ انسان نیز بشود. بنابراین لازم است تا گاز منوکسید کربن و سایر گازهای مضر سریعا از فضا تخلیه شوند و یا مسیری امن برای تخلیه افراد موجود فراهم شود.

یکی دیگر از محصولات احتراق، دود می‌باشد. دود به علت دمای بالا و چگالی کم نسبت به هوا، در بالای ساختمان جمع می‌شود و شروع به گسترش در فضا می‌کند. در صورتی که سیستم مدیریت دود کارایی لازم را نداشته باشد و  با افزایش غلظت دوده، ارتفاع لایه دود کاهش می‌یابد و به ارتفاع تنفسی و دیداری انسان می‌رسد. در این مرحله با کاهش طول دید، انتخاب مسیر تخلیه و پیدا کردن مسیر تخلیه امن برای افراد سخت و غیر ممکن می‌شود. در این صورت با انتخاب مسیر اشتباه و یا ماندن افراد در فضای آلوده، مقداری زیادی از گازهای مضر توسط افراد تنفس می‌شود. از سوی دیگر با بالا رفتن دمای محیط، ممکن است آسیب‌های جبران ناپذیری نظیر سوختن برای افراد رخ بدهد.

همانطور که مشاهده شد، سیستم مدیریت دود یک از حیاتی‌ترین سیستم‌ها در حفظ جان افراد در شرایط حریق می‌باشد و در صورتی که کارای لازم را نداشته باشد می‌تواند جان بسیاری از افراد را به خظر بیاندازد. از سوی دیگر در صورتی که تخلیه دود به طرز مناسب انجام نشود، نیروهای آتش نشانی نمی‌توانند محل دقیق حریق را پیدا کنند و ابتدا باید به تخلیه دود بپردازند که این امر باعث از دست رفتن زمان حیاتی کنترل حریق می‌گردد.