در اغلب مواقع تشخيص وقوع حريق بر عهده دتكتورهاي سيستم اعلام حريق (Fire alarm system detector) مي‌باشد، لذا براي طراحي سيستم‌هاي اعلام حريق لازم است تا با دتكتورها آشنا شويم و انواع آن‌ها را نيز بشناسيم. دتكتورهاي انواع گوناكوني دارند و هركدام بر اساس مشخصه خاصي وقوع حريق را تشخيص مي‌دهند. دتكتورهاي تشخيص دود و دتكتورهاي تشخيص حرارت از متداول‌ترين انواع دتكتورهاي سيستم اعلام حريق هستند.

دتکتور دودی (Smoke Detector)، نقش اصلی عنصر حفاظت از جان را ایفا می کند. چرا که با تشخیص دود، آتش سوزی را تشخیص داده و با اعلام آن به پنل مرکزی حریق، شرایط را جهت انجام اقدامات لازم مهیا می کنند. رايج‌ترين دتكتورهاي دودي عبارتند از:

این دتکتورها از یک منبع نوری و سنسور فتوالکتریک ساخته شده است. نور ساطع شده از منبع نوري به سنسور نمي‌رسد و اصطلاحا اين دو تجهيز يكديگر را نمي‌بينند. با وقوع آتش سوزی، دود ناشی از آتش سوزی وارد محفظه دتکتور شده و مسیر نور را منحرف و يا قطع می کند. این قطع شدن نور یا پراکنده شدن نور بر اثر برخورد با ذرات دود و منعکس شدن آن باعث مي‌شود تا سنسور نور را جذب كند و دتكتور فعال شود به پانل مركزي شروع حريق را اعلام كند.

این نوع دتکتورها دارای یک عنصر تشعشع رادیواکتیو هستند که در اثر عبور اشعه رادیواکتیو از هوای داخل محفظه و یونیزه کردن آن، مقداری جریان عبور می‌کند. در مواقعی که دود داخل این محفظه می‌شود، جریان عبوری تغییر می‌کند و باعث کشف و اعلام حریق می‌شود. امروزه به دلیل وجود تشعشعات رادیواکتیو از نظر زیست محیطی تولید این گونه دتکتورها رو به کاهش و توقف است.

از دتکتورهای دودی خطی و یا همان بیم دتکتورها در مواردی که محدودیت ارتفاع نصب دتکتور داشته و یا بخواهیم فضای بزرگ و وسیعی مانند انبار، سالن یک کارخانه و یا سوله … را تحت پوشش سیستم اعلام حریق قرار دهیم استفاده می کنیم.

دتکتور شامل یک گیرنده-فرستنده و یک رفلکتور است. فرستنده­ طیف نوری در ردیف طیف مادون قرمز را به صورت متقارن به سمت رفلکتور می­فرستد و در رفلکتور نور منعکس می­شود و گیرنده این نور گرفته شده را با درصد انتشار و درصد جذب نور مقایسه و وضعیت محیط را بررسی می­نماید. در شروع کار، دتکتور اولین مقدار جذب شده پس از تنظیم آینه و دتکتور را به عنوان مبنا قرار می­دهد. در صورتی­که در مراحل بعدی درصد نور جذب شده کمتر باشد (طبق تنظیم مثلا کمتر از ۷۰%) این مرحله به عنوان وجود مانع تلقی شده و موجب ارسال آلارم می­ گردد.

در اماکن بزرگ که از سیستم تهویه مطبوع استفاده می شود، همواره این خطر وجود دارد که دود توسط سیستم تهویه هوا به نقاط دیگر ساختمان سرایت کند. به همین منظور از دتکتور دودی کانالی (داکتی) استفاده می شود.

دتکتور کانالی دودی از نظر کارکرد هیچ تفاوتی با سایر دتکتورهای دودی نقطه ای ندارد و فقط درون محفظه ای یک دتکتور دودی قرار می گیرد که از طریق یک لوله، هوای داخل کانال تهویه مطبوع وارد محفظه می شود، توسط دتکتور آنالیز می گردد و از لوله دیگر خارج می شود.

داکت دتکتور روی بدنه کانال هواساز نصب می گردد و لوله های ورودی و خروجی آن داخل کانال قرار می گیرند. حال اگر دود وارد کانال هواساز شود، دتکتور فعال شده و از طریق مدار کنترلی خود یا از اینترفیس اعلام حریق خروجی را بر اساس سناریوی کنترلی دود و حریق به تابلو کنترل هوارسان یا به دمپرها فرمان بسته شدن می دهد تا دود به سایر نقاط سرایت نکند.

این دتکتوراعلام حریق بر اساس نمونه گیری از هوای محیط مورد نظر و آنالیز آن توسط پنل مخصوص خود، وجود دود حاصل از حریق احتمالی را تشخیص می دهد .

دتکتور نمونه گیر حساسیت و سرعت بسیار بالایی دارد و مناسب فضاهای تمیز یا فضاهایی با تجهیزات گران قیمت و حساس مثل اتاق های سرور و دیتا سنتر و … است.

یکی از راه های تشخیص حریق، وجود گرما در یک منطقه است. دتکتورهای حرارتی (Heat Detector) نسبت به گرما حساس هستند و هنگامی که محیط تغییرات غیرمعقول در مقابل حریق داشته باشد این دتکتور عمل می کند.

دتکتور حرارتی از یک بی متال (دو نوار فلزی با جنس مختلف) تشکیل شده است. زمانی که گرما روی بی متال اثر می کند، گرما باعث نزدیک شدن کنتاکت ها به یکدیگر و بسته شدن مدار داخلی سنسور می شود و به این صورت سبب عملکرد دتکتور می شود.

این دتکتورها بیشتر برای مکان هایی مانند آشپرخانه یا آبدارخانه، پمپ خانه، موتورخانه یا هر نقطه ای که شروع کننده آتش و تولید کننده گرما باشد می تواند مورد استفاده قرار گیرد. این نوع دتکتور شامل ۳ نوع دتکتور حرارتی نقطه ای (Spot) ثابت و حساس به افزایش دما و یک نوع دتکتور کابلی حرارتی است.

در برخي از فضاها لازم است تا محل دقيق حريق مشخص شود، به همين دليل لازم است تا از دتكتورهاي اعلام حريق پيوسته استفاده كنيم. دتكتورهاي كابلي يكي از انواع دتكتورهاي حرارتي هستند كه به صورت پيوسته نقاط مختلف فضا را كنترل مي‌كنند. این دتکتورها برای تشخیص حریق در شرایط خاص مانند حفاظت از ترانسفورماتورها، سینی کابل ها، مخازن نفتی، تسمه نقاله ها و … استفاده می شوند. در نوع معمولی از این سیستم، عايق اطراف دو رشته سيم در دماي خاصي آب مي‌شود و سيم‌ها با يكديگر اتصال پيدا مي‌كنند. در اين حالت هشدار حريق صادر مي‌شود و محل دقيق آن نيز مشخص مي‌شود.