دتکتور اعلام حریق چیست؟معرفی 11 نوع دتکتور اعلام حریق
دتکتور چیست؟
دتکتور یا آشکارساز یک دستگاه الکترونیکی است که برای تشخیص و اندازه‌گیری یک کمیت فیزیکی مانند دما، فشار، جریان یا ولتاژ استفاده میشود. دتکتورها در صنایع مختلف کاربرد دارند و نقش مهمی در ایمنی، کنترل فرآیندها و اندازه‌گیری کمیت‌های فیزیکی دارند.
انواع دتکتورهای سیستم اعلام حریق
در اغلب مواقع تشخيص وقوع حريق بر عهده دتكتورهاي سيستم اعلام حريق (Fire alarm system detector) مي‌باشد، لذا براي طراحي سيستم‌هاي اعلام حريق لازم است تا با دتكتورها آشنا شويم و انواع آن‌ها را نيز بشناسيم. دتكتورهاي انواع گوناكوني دارند و هركدام بر اساس مشخصه خاصي وقوع حريق را تشخيص مي‌دهند. دتكتورهاي تشخيص دود و دتكتورهاي تشخيص حرارت از متداول‌ترين انواع دتكتورهاي سيستم اعلام حريق هستند.
دتکتورهای دودی سیستم اعلام حریق
دتکتور دودی (Smoke Detector)، نقش اصلی عنصر حفاظت از جان را ایفا می کند. چرا که با تشخیص دود، آتش سوزی را تشخیص داده و با اعلام آن به پنل مرکزی حریق، شرایط را جهت انجام اقدامات لازم مهیا می کنند. رايج‌ترين دتكتورهاي دودي عبارتند از:
دتکتورهای دودی فتوالکتریک (Photoelectric Detectors)
این دتکتورها از یک منبع نوری و سنسور فتوالکتریک ساخته شده است. نور ساطع شده از منبع نوري به سنسور نمي‌رسد و اصطلاحا اين دو تجهيز يكديگر را نمي‌بينند. با وقوع آتش سوزی، دود ناشی از آتش سوزی وارد محفظه دتکتور شده و مسیر نور را منحرف و يا قطع می کند. این قطع شدن نور یا پراکنده شدن نور بر اثر برخورد با ذرات دود و منعکس شدن آن باعث مي‌شود تا سنسور نور را جذب كند و دتكتور فعال شود به پانل مركزي شروع حريق را اعلام كند.
دتکتورهای یونیزاسیون (Ionization Detectors)
این نوع دتکتورها دارای یک عنصر تشعشع رادیواکتیو هستند که در اثر عبور اشعه رادیواکتیو از هوای داخل محفظه و یونیزه کردن آن، مقداری جریان عبور می‌کند. در مواقعی که دود داخل این محفظه میشود، جریان عبوری تغییر می‌کند و باعث کشف و اعلام حریق میشود. امروزه به دلیل وجود تشعشعات رادیواکتیو از نظر زیست محیطی تولید این گونه دتکتورها رو به کاهش و توقف است.
دتکتورهای دودی خطی (Beam Detectors)
از دتکتورهای دودی خطی و یا همان بیم دتکتورها در مواردی که محدودیت ارتفاع نصب دتکتور داشته و یا بخواهیم فضای بزرگ و وسیعی مانند انبار، سالن یک کارخانه و یا سوله … را تحت پوشش سیستم اعلام حریق قرار دهیم استفاده می کنیم.
دتکتور شامل یک گیرنده-فرستنده و یک رفلکتور است. فرستنده طیف نوری در ردیف طیف مادون قرمز را به صورت متقارن به سمت رفلکتور میفرستد و در رفلکتور نور منعکس میشود و گیرنده این نور گرفته شده را با درصد انتشار و درصد جذب نور مقایسه و وضعیت محیط را بررسی مینماید. در شروع کار، دتکتور اولین مقدار جذب شده پس از تنظیم آینه و دتکتور را به عنوان مبنا قرار میدهد. در صورتیکه در مراحل بعدی درصد نور جذب شده کمتر باشد (طبق تنظیم مثلا کمتر از ۷۰%) این مرحله به عنوان وجود مانع تلقی شده و موجب ارسال آلارم می گردد.
دتکتورهای دودی کانالی (Duct Smoke Detectors)
در اماکن بزرگ که از سیستم تهویه مطبوع استفاده می شود، همواره این خطر وجود دارد که دود توسط سیستم تهویه هوا به نقاط دیگر ساختمان سرایت کند. به همین منظور از دتکتور دودی کانالی (داکتی) استفاده می شود.
دتکتور کانالی دودی از نظر کارکرد هیچ تفاوتی با سایر دتکتورهای دودی نقطه ای ندارد و فقط درون محفظه ای یک دتکتور دودی قرار می گیرد که از طریق یک لوله، هوای داخل کانال تهویه مطبوع وارد محفظه می شود، توسط دتکتور آنالیز می گردد و از لوله دیگر خارج می شود.
داکت دتکتور روی بدنه کانال هواساز نصب می گردد و لوله های ورودی و خروجی آن داخل کانال قرار می گیرند. حال اگر دود وارد کانال هواساز شود، دتکتور فعال شده و از طریق مدار کنترلی خود یا از اینترفیس اعلام حریق خروجی را بر اساس سناریوی کنترلی دود و حریق به تابلو کنترل هوارسان یا به دمپرها فرمان بسته شدن می دهد تا دود به سایر نقاط سرایت نکند.
دتکتورهای دودی مکشی یا نمونه گیر (Air Sampling Detectors)
این دتکتوراعلام حریق بر اساس نمونه گیری از هوای محیط مورد نظر و آنالیز آن توسط پنل مخصوص خود، وجود دود حاصل از حریق احتمالی را تشخیص می دهد .
دتکتور نمونه گیر حساسیت و سرعت بسیار بالایی دارد و مناسب فضاهای تمیز یا فضاهایی با تجهیزات گران قیمت و حساس مثل اتاق های سرور و دیتا سنتر و … است.
دتکتورهای حرارتی اعلام حریق
یکی از راه های تشخیص حریق، وجود گرما در یک منطقه است. دتکتورهای حرارتی (Heat Detector) نسبت به گرما حساس هستند و هنگامی که محیط تغییرات غیرمعقول در مقابل حریق داشته باشد این دتکتور عمل می کند.
دتکتور حرارتی از یک بی متال (دو نوار فلزی با جنس مختلف) تشکیل شده است. زمانی که گرما روی بی متال اثر می کند، گرما باعث نزدیک شدن کنتاکت ها به یکدیگر و بسته شدن مدار داخلی سنسور می شود و به این صورت سبب عملکرد دتکتور می شود.
این دتکتورها بیشتر برای مکان هایی مانند آشپرخانه یا آبدارخانه، پمپ خانه، موتورخانه یا هر نقطه ای که شروع کننده آتش و تولید کننده گرما باشد می تواند مورد استفاده قرار گیرد. این نوع دتکتور شامل ۳ نوع دتکتور حرارتی نقطه ای (Spot) ثابت و حساس به افزایش دما و یک نوع دتکتور کابلی حرارتی است.
دتکتور حرارتی دمای ثابت (Fixed Temperature Heat Detectors)
این دتکتور یکی از متداول ترین نوع دتکتور حرارتی سيستم اعلام حريق است. هنگام وقوع حریق با افزایش دمای محیط و رسيدن آن به مقداري بيشتر از مقدار تعيين شده (اين مقدار در سيستم‌هاي متعارف از پيش تعيين شده است) دتكتور حرارتي سيگنال هشدار را به پانل اعلام حريق ارسال مي‌كند و پانل ساير فرامين را ارسال مي‌كند.
دتکتور حرارتی افزایشی (Rate of Rise Heat Detectors)
در برخي شرايط استفاده از دتكتورهاي حرارتي دما ثابت براي سيستم اعلام حريق مناسب نمي‌باشد به همين دليل نوع ديگري از دتكتورهاي حرارتي وجود دارد كه وقوع حريق را تشخيص مي‌دهند. دتكتورهاي حرارتي افزايشي با رسيدن به دماي خاصي فعال نمي‌شوند، بلكه نرخ تغييرات دماي را بررسي مي‌كنند و در صورتي كه از حد معين بيشتر باشد، هشدار حريق را ارسال مي‌كنند. براي مثال در برخي مدل‌ها دتكتور دماي محيط را بررسي مي‌كند و اگر در مدت يك دقيقه بيش از 10 درجه افزايش كند، سيگنال حريق را براي پانل سيستم اعلام حريق ارسال مي‌كند.
دتکتورهای دتکتورهای کابلی یا LHD (Linear Heat Detector)
در برخي از فضاها لازم است تا محل دقيق حريق مشخص شود، به همين دليل لازم است تا از دتكتورهاي اعلام حريق پيوسته استفاده كنيم. دتكتورهاي كابلي يكي از انواع دتكتورهاي حرارتي هستند كه به صورت پيوسته نقاط مختلف فضا را كنترل مي‌كنند. این دتکتورها برای تشخیص حریق در شرایط خاص مانند حفاظت از ترانسفورماتورها، سینی کابل ها، مخازن نفتی، تسمه نقاله ها و … استفاده می شوند. در نوع معمولی از این سیستم، عايق اطراف دو رشته سيم در دماي خاصي آب مي‌شود و سيم‌ها با يكديگر اتصال پيدا مي‌كنند. در اين حالت هشدار حريق صادر مي‌شود و محل دقيق آن نيز مشخص مي‌شود.
دتکتورهای ترکیبی دود و حرارت (Multi Heat and Smoke Detectors)
براي جلوگيري از آلارم كاذب مي‌توان از دتكتورهاي تركيبي دود و حرارت استافده كرد. دتکتورهای ترکیبی دود و حرارت از هر دو سنسور دود و حرارت برای تشخیص وقوع حریق استفاده می کنند. به طور کلی سنسور دود و حرارت به یکدیگر وابسته اند و توسط یک میکروپروسسور کنترل می شوند. به این صورت که افزایش کُند دما، حتی زمانی که به دماهای بالا نیز برسد، به تنهایی برای اعلام وضعیت حریق کافی نیست و می بایست ذرات دود نیز توسط سنسور شناسایی گردد یا این که دما ظرف مدت زمان محدودی به صورت ناگهانی افزایش یابد .
مقایسه انواع دتکتور آتش نشانی
در جدول زیر انواع دتکتور اعلام حریق آورده شده است.این جدول بر اساس نام دتکتور، حساسیت ، مزایا و معایب طبقه بندی شده است
نحوه سیم کشی دتکتور
نحوه سیم کشی دتکتور اعلام حریق به نوع دتکتور و نوع سیستم اعلام حریق بستگی دارد. در ادامه، نحوه سیم کشی برخی از انواع دتکتورهای اعلام حریق را توضیح می‌دهیم.
سیم کشی دتکتور دودی
دتکتورهای دودی معمولاً با دو سیم به سیستم اعلام حریق متصل می‌شوند. یک سیم برای تأمین برق دتکتور و سیم دیگر برای ارسال سیگنال هشدار به سیستم اعلام حریق استفاده میشود.
سیم کشی دتکتور حرارتی
دتکتورهای حرارتی نیز معمولاً با دو سیم به سیستم اعلام حریق متصل می‌شوند. یک سیم برای تأمین برق دتکتور و سیم دیگر برای ارسال سیگنال هشدار به سیستم اعلام حریق استفاده میشود.
سیم کشی دتکتور شعله
دتکتورهای شعله معمولاً با سه سیم به سیستم اعلام حریق متصل می‌شوند. یک سیم برای تأمین برق دتکتور، یک سیم برای ارسال سیگنال هشدار به سیستم اعلام حریق و یک سیم برای ارسال سیگنال تشخیص شعله به سیستم اعلام حریق استفاده میشود.
سیم کشی دتکتور ترکیبی دود و حرارت
دتکتورهای ترکیبی دود و حرارت معمولاً با چهار سیم به سیستم اعلام حریق متصل می‌شوند. دو سیم برای تأمین برق دتکتور، یک سیم برای ارسال سیگنال هشدار به سیستم اعلام حریق و یک سیم برای ارسال سیگنال تشخیص دود به سیستم اعلام حریق استفاده میشود.
محل نصب دتکتور آتش نشانی (اعلام حریق)
محل نصب دتکتور آتش نشانی (اعلام حریق) به نوع دتکتور و نوع فضایی که قرار است در آن نصب شود بستگی دارد. در ادامه، محل نصب برخی از انواع دتکتورهای اعلام حریق را توضیح می‌دهیم.
محل نصب دتکتور دودی
دتکتورهای دودی معمولاً در سقف نصب می‌شوند. ارتفاع نصب دتکتور دودی از کف باید حداقل 20 سانتی‌متر و حداکثر 120 سانتی‌متر باشد. فاصله بین دتکتورهای دودی باید طوری باشد که تمام فضای تحت پوشش دتکتورها را پوشش دهد.
محل نصب دتکتور حرارتی
دتکتورهای حرارتی نیز معمولاً در سقف نصب می‌شوند. ارتفاع نصب دتکتور حرارتی از کف باید حداقل 30 سانتی‌متر و حداکثر 120 سانتی‌متر باشد. فاصله بین دتکتورهای حرارتی باید طوری باشد که تمام فضای تحت پوشش دتکتورها را پوشش دهد.
محل نصب دتکتور شعله
دتکتورهای شعله معمولاً در سقف یا دیوار نصب می‌شوند. ارتفاع نصب دتکتور شعله از کف باید حداقل 20 سانتی‌متر و حداکثر 120 سانتی‌متر باشد. فاصله بین دتکتورهای شعله باید طوری باشد که تمام فضای تحت پوشش دتکتورها را پوشش دهد.
محل نصب دتکتور ترکیبی دود و حرارت
دتکتورهای ترکیبی دود و حرارت معمولاً در سقف نصب می‌شوند. ارتفاع نصب دتکتور ترکیبی دود و حرارت از کف باید حداقل 20 سانتی‌متر و حداکثر 120 سانتی‌متر باشد. فاصله بین دتکتورهای ترکیبی دود و حرارت باید طوری باشد که تمام فضای تحت پوشش دتکتورها را پوشش دهد.
در هنگام نصب دتکتورهای اعلام حریق، باید نکات زیر را رعایت کنید:
- دتکتورها را در محل‌هایی نصب کنید که احتمال وقوع آتش سوزی در آن‌ها بیشتر است.
- دتکتورها را در محل‌هایی نصب کنید که دسترسی به آن‌ها آسان باشد.
- دتکتورها را در محل‌هایی نصب کنید که از گرد و غبار، دود و سایر عوامل مزاحم دور باشند.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد محل نصب دتکتورهای اعلام حریق، باید به دستورالعمل‌های سازنده دتکتور مراجعه کنید.
در ادامه، برخی از نکات مهم در مورد محل نصب دتکتورهای اعلام حریق را بیان می‌کنیم:
- دتکتورهای دودی را باید در محل‌هایی نصب کنید که احتمال تجمع دود در آن‌ها بیشتر است. این محل‌ها شامل مناطقی مانند نزدیک دریچه‌های خروجی هوا، دودکش‌ها، و مناطقی که احتمال وقوع آتش سوزی در آن‌ها بیشتر است.
- دتکتورهای حرارتی را باید در محل‌هایی نصب کنید که احتمال افزایش دما در آن‌ها بیشتر است. این محل‌ها شامل مناطقی مانند نزدیک اجاق‌ها، بخاری‌ها، و مناطقی که احتمال وقوع آتش سوزی در آن‌ها بیشتر است.
- دتکتورهای شعله را باید در محل‌هایی نصب کنید که احتمال وقوع آتش سوزی به دلیل شعله‌ور شدن مواد قابل اشتعال بیشتر است. این محل‌ها شامل مناطقی مانند نزدیک اجاق‌ها، بخاری‌ها، و مناطقی که احتمال وقوع آتش سوزی در آن‌ها بیشتر است.
- دتکتورهای ترکیبی دود و حرارت را باید در محل‌هایی نصب کنید که احتمال وقوع آتش سوزی به دلیل هر دو عامل دود و افزایش دما بیشتر است. این محل‌ها شامل مناطقی مانند نزدیک اجاق‌ها، بخاری‌ها، و مناطقی که احتمال وقوع آتش سوزی در آن‌ها بیشتر است.
نصب صحیح دتکتورهای اعلام حریق نقش مهمی در تشخیص سریع و به موقع آتش سوزی و کاهش خسارت‌های ناشی از آن دارد.
تست عملکرد صحیح دتکتور اعلام حریق
تست عملکرد صحیح دتکتور اعلام حریق باید به صورت منظم انجام شود تا از عملکرد صحیح آن اطمینان حاصل شود. تست عملکرد صحیح دتکتور اعلام حریق معمولاً به دو صورت انجام میشود:
تست دستی
در تست دستی، دتکتور به صورت دستی با استفاده از یک دکمه یا اهرم تست میشود. در هنگام تست دستی، دتکتور باید یک هشدار صوتی یا نوری ایجاد کند.
تست خودکار
در تست خودکار، دتکتور به صورت خودکار تست میشود. تست خودکار معمولاً توسط سیستم اعلام حریق انجام میشود. در هنگام تست خودکار، دتکتور باید یک هشدار صوتی یا نوری ایجاد کند.
در ادامه، مراحل انجام تست دستی دتکتور اعلام حریق را توضیح می‌دهیم:
- دکمه یا اهرم تست دتکتور را فشار دهید.
- منتظر بمانید تا دتکتور یک هشدار صوتی یا نوری ایجاد کند.
- اگر دتکتور هشدار صوتی یا نوری ایجاد نکرد، دتکتور را تعویض کنید.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد نحوه تست عملکرد صحیح دتکتور اعلام حریق، باید به دستورالعمل‌های سازنده دتکتور مراجعه کنید.
در ادامه، برخی از نکات مهم در مورد تست عملکرد صحیح دتکتور اعلام حریق را بیان می‌کنیم:
- تست عملکرد صحیح دتکتور باید به صورت منظم انجام شود. فرکانس تست عملکرد صحیح دتکتور معمولاً در دستورالعمل‌های سازنده دتکتور ذکر شده است.
- در هنگام تست عملکرد صحیح دتکتور، باید از گرد و غبار و سایر عوامل مزاحم دور بود.
- اگر در هنگام تست عملکرد صحیح دتکتور، دتکتور هشدار صوتی یا نوری ایجاد نکرد، دتکتور را تعویض کنید.
تست عملکرد صحیح دتکتور اعلام حریق نقش مهمی در اطمینان از عملکرد صحیح سیستم اعلام حریق و کاهش خسارت‌های ناشی از آتش سوزی دارد.
شرکت مهندسین مشاور هوامهر با استفاده از کادر مجرب توانایی ارائه خدمات مرتبط با محاسبات و طراحی انواع سیستم های اعلام حریق، شامل سیستم متعارف و سیستم آدرس پذیر را دارا می‌باشد.
